تجربه نگاری پنجره واحد خدمات زمین - آزمایشگاه معماری سازمانی
پروژه تجربه نگاری پنجره واحد خدمات زمین
توسعه دولت الکترونیک به عنوان یکی از اصلی ترین برنامه های کلان دولت مطرح می باشد به گونه ای که استقرار آن نتایج ملموس و ارزشمندی در راستای کارایی دولت، مبارزه با فساد و افزایش رضایت‌مندی مردم دارد. تلاشهای گسترده¬ای در طی سالهای اخیر در حوزه استقرار دولت الکترونیک صورت گرفته است، اغلب می توان نتیجه را در ایجاد مجموعه ای از زیرساخت های لازم برای دولت الکترونیک، مشاهده نمود و شهروندان آن را در پنجره واحد خدمات به صورت ملموس خواهند دید.
پنجره واحد خدمات یک نقطه و درگاه مشترک برای دسترسی یکپارچه به خدمات و اشتراک اطلاعات بین ذینفعان است. در واقع پنجره واحد خدمات نقطه تحویل خدمات دولت به شهروندان در یک حوزه کاری است. به عنوان مثال، پنجره واحد خدمات زمین، درگاهی است که شهروندان و تمامی ذینفعان مرتبط می‌توانند خدمات و اطلاعات مرتبط با موضوع زمین را به صورت یکپارچه و یکنواخت دریافت نمایند بدون اینکه درگیر مسائل مرتبط با تعامل و همکاری سازمانها و دستگاه‌های اجرایی مرتبط شوند.
در حال حاضر در کشور فعالیت‌های ارزشمندی در خصوص استقرار دولت الکترونیکی صورت گرفته است که مهمترین آن ایجاد مرکز تبادل داده(و خدمات) و درگاه واحد دولت هوشمند است. یکپارچگی خدمات دولت نیز بر مبنای تعامل و یکپارچگی آنها روی بستر مرکز تبادل داده در حال انجام می‌باشد و نتایج نهایی نیز که همان تحویل خدمات به مردم است روی پنجره واحد خدمات ارائه می‌گردد. با تمام تلاشی که در این خصوص انجام شده است، اما استقرار پنجره واحد خدمات با چالش‌ها و مسائلی قابل توجهی مواجه هستند. تضاد منافع، سامانه‌های نرم‌افزاری متنوع، ذینفعان مختلف با سطح آمادگی متفاوت، نداشتن معنا و فرمت یکسان در داده‌ها، قواعد و دستورالعمل‌های مختلف، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات نامناسب، فرآیندهای سنگین و وابسته به مستندات و مدارک، نمونه‌ای از این چالش‌ها، هستند. می‌توان با یک تفسیر مهندسی گفت که چالش آن است که استقرار پنجره واحد خدمات نیازمند هماهنگی و همسویی ذینفعان و بازیگران آن از دیدگاه‌هایی مانند سیاست‌ها، کسب و کار، اطلاعات و داده‌ها، استانداردها و فناوری است. راه‌حلی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته در حوزه دولت الکترونیکی برای این مساله دنبال شده است "تدوین چارچوب و معماری پنجره واحد خدمات"، می‌باشد. بهترین روش هم برای تدوین چنین چارچوبی، استفاده از چارچوب‌های معماری سازمانی می‌باشد زیرا هدف اصلی معماری سازمانی هم هماهنگی، یکپارچگی و همراستایی موضوع‌های مختلف سازمانی است و در کشور نیز تجارب خوبی در این خصوص وجود دارد. به ویژه، معماری سازمانی مرجع کشور تدوین گردیده است و مبنایی برای تدوین چارچوب(معماری) پنجره واحد خدمات می‌تواند باشد. افزون بر چارچوب معماری سازمانی ملی در ایران، چارچوب تعامل‌پذیری دولت الکترونیکی و معماری دولت الکترونیکی نیز از دیگر پایه‌هایی هستند که مسیر تدوین چارچوب پنجره واحد خدمات را مشخص و تبیین می‌نمایند.
یکی دیگر از چالش‌ها آن است که بنا بر ضرورت، سامانه‌ها و خدمات الکترونیکی با هدف ایجاد پنجره واحد خدمات در کشور ایجاد گردیده‌اند که عموما بر مبنای فراخوانی وب سرویس‌ها و مبادله داده روی بستر معماری دولت الکترونیکی، عمل نموده‌اند. این موضوع گرچه ارزشمند است، اما مسائلی مانند آسیب‌پذیری آنها به دلیل عدم تدوین معماری سازمانی قابل پذیرش توسط ذینفعان از پنجره واحد (مانند نقشه چابک شده فرآیندها، مدل داده‌ای استاندارد و معماری فناوری مناسب)، عدم توجه به حضور فناوریهای نوین(مانند رایانش ابری، اینترنت اشیاء، میکروسرویس‌ها، بلاک‌چین و DevOps ) و نحوه تطبیق سامانه‌ها با توجه به این فناوریها، در برنامه توسعه این سامانه‌ها، وجود دارد.
یکی از موضوعات کاری دولت موضوع مدیریت فعالیت‌های دولت در حوزه مدیریت زمین است که اخیرا نیز سامانه‌ای با عنوان پنجره واحد خدمات زمین، در خصوص الکترونیکی نمودن خدمات مرتبط با آن، رونمایی گردید و فعالیت خود را آغاز نمود.
چالش‌های مورد اشاره در خصوص پروژه‌های پنجره واحد در کشور در خصوص این پنجره واحد مدیریت زمین نیز وجود دارد و با توجه به گستردگی موضوع آن، توجه به این چالش‌ها از اهمیت بالاتری نیز برخوردار است. راه‌حل رفع این چالش‌ها آن است که بتوان یک معماری و چارچوب مطلوب برای پنجره واحد خدمات زمین تدوین نمود که در آن حصول اهداف دولت الکترونیکی، تاثیر فناوریهای نوظهور و پیروی نمودن از معماریهای سازمانی مرجع کشور، مورد توجه قرار گیرند.
آزمایشگاه معماری سازمانی دانشگاه رازی، به عنوان مشاور، تجربه نگاری پنجره واحد خدمات زمین را بر عهده دارد.